Hina Matsuri (雛 祭り) – Lễ hội búp bê của những bé gái Nhật Bản
Người Nhật hầu như không có khái niệm gì về ngày Quốc tế Thiếu Nhi 1/6. Ở Nhật, người ta tổ chức lễ hội cho các bé trai và bé gái vào hai ngày khác nhau. Ngày của các bé gái được tổ chức vào ngày 3/3 và ngày của các bé trai là ngày 5/5 hàng năm. Ngày 3-3 là ngày Hina Matsuri – Lễ hội búp bê của các bé gái Nhật Bản, một lễ hội đặc biệt dành cho các bé gái được tổ chức vào những ngày cuối đông sắp sang xuân.
Nguồn gốc của Hina Matsuri:
Truyền thống của lễ Hina Matsuri bắt nguồn từ tập tục trầm mình trong nước để loại bỏ những điều không may của người Trung Quốc thời xưa. Về sau, người ta thay bằng búp bê. Từ xa xưa, ở Nhật Bản đã có tập quán làm sạch cơ thể để xua đuổi những điều không may mắn vào những lúc giao mùa. Vào ngày này người ta sẽ làm những con búp bê hình người. Những con búp bê này được làm ra để nhận thay con người những điều rủi ro hay bệnh tật và mang ra sông thả trôi đi (流しひな).
Phong tục bày búp bê trong lễ Hinamatsuri có từ thời Edo. Trước đây, nhiều người tin rằng những con búp bê có quyền kiểm soát những linh hồn xấu xa và do đó sẽ bảo vệ cho chủ nhân búp bê. Ngày nay, Hina Matsuri trở thành dịp cho cả gia đình tập hợp cùng ra ngoài và tận hưởng khí trời khi mùa xuân mới sắp về. Hina Matsuri là ngày cầu phúc, may mắn và sức khoẻ đến với các bé gái trong gia đình, trong ngày này người ta dùng búp bê Hina để trang trí trong nhà. Đây cũng là một trong số rất hiếm hoi những ngày trong năm mà các bé gái xứ sở Phù Tang có thể tận hưởng những bữa tiệc dành riêng cho mình.
Búp bê Hina:
Trong tiếng Nhật, “Hina” có nghĩa là “búp bê nhỏ”. Đây là một loại búp bê đặc biệt rất xinh đẹp, là biểu tượng cho vua và hoàng hậu cùng những cận thần. Búp bê Hina là loại búp bê quý giá và đắt tiền nên được các cô gái khi lập gia đình mang theo về nhà chồng như một vật phù hộ may mắn. Búp bê Hina là những vật trang trọng, được truyền từ đời này sang đời khác qua nhiều thế hệ. Chúng được trưng bày trong căn phòng đẹp nhất của gia đình một vài ngày trong kỳ lễ hội và sau đó được cất giữ cẩn thận trong hộp cho đến kỳ lễ hội của năm sau. Ở những gia đình khá giả, bố mẹ cũng thường mua tặng cho con gái mới sinh của họ một bộ búp bê để chuẩn bị cho ngày Hina Matsuri.
Tùy vào cách chế tạo mà búp bê Hina được phân thành 2 loại, loại Kimekomi và loại Ishochaku. Kimekomi (木目込み) là loại búp bê mà y phục được làm bằng cách khắc/dán vải trực tiếp vào hình nhân. Còn với loại Ishochaku (衣裳着) thì y phục được làm riêng, sau đó mới mặc vào cho hình nhân. Loại nào cũng có nét đặc trưng riêng và đều được làm hết sức tỉ mỉ, tinh xảo.
Ngoài ra, búp bê Hina còn được phân loại theo số búp bê có trong một bộ. Có 3 bộ búp bê Hina gồm: bộ 2 búp bê, bộ 5 búp bê và bộ từ 7-15 búp bê.
Theo truyền thống, một bộ búp bê đầy đủ nhất bao gồm 15 búp bê & được trang trí trên một kệ 7 tầng được phủ thảm đỏ:
– Tầng trên cùng là Vua và Hoàng Hậu (được gọi là Dairibina). Nếu nhìn chính diện thì Vua được đặt bên trái và Hoàng hậu được đặt bên phải. Sau lưng Vua và Hoàng hậu là một bức bình phong gọi là Byobu (屏風). Ở hai bên là 2 cây đèn đứng gọi là Bonbori (雪洞), thường có hoa văn là hoa anh đào hoặc hoa đào. Trước mặt Vua & Hoàng hậu là Sanpokazari và Hishidai. Sanpokazari là hai bình hoa được cắm hai nhánh hoa đào. Hishidai là hai bệ đựng Omochi (một món ăn truyền thống của Nhật, gần giống như bánh dày của Việt Nam) gọi là Hishi-mochi. Hishi-mochi trên Hishidai có hình dạng như viên kim cương & có màu sắc tươi sáng khác nhau tượng trưng cho sắc màu mùa xuân.
– Tầng thứ 2 gồm 3 búp bê, là 3 cung nữ hầu rượu sake (Sannin-kanjo, 三人官女). Người ở giữa ngồi, còn 2 người ở hai bên thì đứng. Ở giữa 3 người này là 2 Takatsuki, loại bàn đứng được đặt Omochi hình tròn (Maru-mochi), 2 tầng trắng và hồng.
– Tầng thứ 3 gồm 5 búp bê (Gonin-bayashi). Đây là 5 nhạc công nam: 3 người chơi trống, 1 người thổi sáo và người cầm quạt là ca sĩ.
– Tầng thứ 4 là 2 búp bê Đại thần (Zuijin). Nếu nhìn trực diện thì bên phải phải là Đại thần già và bên trái là Đại thần trẻ.
– Tầng thứ 5 gồm 3 búp bê (Sannin-jichou) là hộ vệ cho Vua và Hoàng hậu khi đi ra ngoài. Phía hai bên được trang trí bằng một chậu hoa đào và một chậu quất.
– Tầng thứ 6 & tầng dưới cùng dùng để trang trí nhiều vật dụng khác nhau.
Các tập tục trong ngày Hina Matsuri:
Ngày Hina Matsuri là một trong số rất ít dịp mà các bé gái Nhật có được những buổi tiệc riêng dành cho chúng. Trong nhày này, các bé gái có thể mời bạn bè đến nhà cùng thưởng thức những món ăn và bánh kẹo được dâng cho các búp bê. Có lúc các bé cũng tự mình chuẩn bị những món ăn đó. Các bé cùng uống rượu ngọt Shirozake, ăn bánh hishi-mochi và các loại kẹo trái cây, xôi đỗ – sekihan, các loại thạch v.v.. Các món ăn đều đuợc cho các màu sắc phong phú màu xanh, hồng, trắng và được chế biến từ các loại lá cỏ tốt cho sức khỏe nhằm xua đuổi bệnh tật.
Trong ngày này người Nhật thường chưng hoa đào nên Hina Matsuri còn có tên là Momo-no-sekku (Lễ hội hoa đào). Hoa đào tượng trưng cho cuộc hôn nhân hạnh phúc, là biểu tượng không thể thiếu trong ngày lễ này. Ngoài ra hoa đào còn là biểu tượng cho những đức tính của người phụ nữ: điềm tĩnh, nhẹ nhàng, ôn hòa, quý phái.
Ngày nay, mỗi năm đến dịp Hina-matsuri, các gia đình Nhật vẫn giữ truyền thống trang trí búp bê. Những con búp bê gia truyền được người Nhật trân trọng và các cô dâu khi về nhà chồng cũng được cho mang theo như một bảo vật hộ mệnh của gia đình.